پژوهش اخلاقی در سلامت

  تمام اعضای تیم درمانی از نتایج تحقیقات در حرفه­ی خود استفاده می‌کنند. این تیم باید برای حفظ مهارت و صلاحیت خود، با تحقیقات رایج در زمینه­ی فعالیت خود از طریق آموزش مداوم ، مجلات علمی و همکاران آگاه همراه شوند. شایعترین روش تحقیق در حوزه سلامت فرایند کارآزمایی بالینی است، که دارای خدمات طبقه‌بندی شده‌ی مشخصی از مواد و تکنیک­هاست. این فرایند با مطالعات آزمایشگاهی شروع می­شود و با آزمایش روی حیوانات ادامه می­یابد. اگر نتایج این قسمت امیدوارکننده بود، به دنبال آن چهار مرحله‌ی تحقیقات بالینی صورت میپذیرد:

  مرحله‌ی اول تحقیق : معمولاٌ روی تعداد نسبتاٌ کمی از داوطلبین سالم انجام می­شود که اغلب برای شرکت در تحقیق مبلغی دریافت کرده­اند. در این مرحله پژوهشگران قصد تعیین میزان دوز مناسب دارو برای ایجاد پاسخ در بدن انسان، نحوه­ی پردازش دارو توسط بدن واثرات سمی و مضر احتمالی دارو را دارند.

  مرحله‌ی دوم تحقیق : بر روی گروهی از بیماران به قصد درمان بیماری توسط دارو، انجام می­شود و هدف آن تعیین هرگونه اثر سودمند دارو و یا عوارض جانبی مضر آن روی بیمار می‌باشد.

  مرحله‌ی سوم تحقیق : یک کارآزمایی بالینی است، که در آن دارو به گروه بزرگی از بیماران داده می­شود و اثر آن با داروی دیگری -اگر داروی دیگری برای شرایط تحقیق موجود باشد- و یا با پلاسبو (دارونما) مقایسه می­شود. تا جایی‌که ممکن باشد، این کارآزمایی­ها باید “دوسویه کور”باشند یعنی نه افراد تحت آزمایش، نه محقق، هیچ‌یک نباید بدانند که چه کسی کدام دارو یا پلاسبو را دریافت کرده است.

  مرحله‌ی چهارم تحقیق: این مرحله پس از اینکه دارو مجوز گرفت و وارد بازار شد، رخ می دهد. در سالهای نخست، داروی جدید از لحاظ عوارضی که در مراحل اولیه ظاهر نمی­شود، بازبینی می­شوند. بعلاوه شرکت­های دارویی معمولاٌ علاقمندند که بدانند تا چه میزان دارو توسط ‌پزشکانی که آن را تجویز و بیمارانی که آنرا مصرف می کنند، مورد تایید قرار گرفته است.

  امروزه اصول اساسی اخلاق پژوهشی به خوبی آشکار شده است. اما همیشه اینگونه نبوده است، اغلب محققان برجسته­ی در قرون 19 و20، آزمایش­هایی را بر روی بیماران بدون رضایتشان و با کمترین توجه به بهزیستی آن­ها انجام می­داده‌اند. اگرچه اظهاراتی در مورد اخلاق پژوهش در اوایل قرن بیستم باب میشود اما قادر نیست متخصصین بهداشت حرفه­ای را در اغلب کشورها و به طور یکسان در زمان جنگ و صلح، از انجام تحقیقاتی که به وضوح حقوق اولیه­ی انسانی آزمودنی­ها را نقض می­کنند، باز دارد. به دنبال جنگ جهانی دوم، بعضی از این پزشکان بوسیله­ی یک دادگاه اختصاصی در نورنبرگ آلمان مورد محاکمه قرار گرفته و مقصر شناخته شدند. مبنای حکم این دادگاه به نام کد نورنبرگ شناخته شد که به عنوان اسناد اصلی و اساسی اخلاق پژوهشی مدرن بکار گرفته شدند. یکی از اصول دهگانه‌ی این کد، نیاز به اخذ رضایت داوطلبانه از بیماری می‌باشد که قرار است به عنوان سوژه­ی تحقیق قرار بگیرد. انجمن جهانی پزشکی [1] درسال1954 بعداز سال­ها مطالعه، مجموعه­ای به نام اصول تحقیق و مطالعات تجربی را ارائه کرد. این سند در طول 10 سال بعد مورد بازبینی قرار گرفت و نهایتاُ در سال 1964 به نام بیانیه­ی هلسینکی ( DOH ) منتشر شد. علاوه بر این در سال­­های 1975، 1983، 1989، 1996و 2000 نیز اصلاح شد. DOH خلاصه­ی کوتاهی از اخلاق پژوهشی است. در اینجا شرح مختصری از اصولی که از DOH گرفته شده بیان می­شود.

  دلیل نیاز به تأییدیه کمیته اخلاقی برای پروژه این است که نه محققین و نه سوژه‌های تحقیق، به اندازه کافی و مطلق آگاه و ذی صلاح نیستند تا ضرورت و اقتضای یک پژوهش را از نظر ارزشمندی علمی و اخلاقی پروژه تشخیص دهند و پژوهشگران به کمیته‌ی مجرب و بی طرفی برای اثبات صلاحیت خویش نیاز دارند و همینطور برای تشخیص این که سوژه های تحقیق در مقابل ضرر و زیان تا حداکثر ممکن، محافظت خواهند شد.

  بند 11 بیانیه ‌ی هلسینکی مقرّر کرده، تحقیقات پزشکی که سوژه های انسانی را درگیر می‌کنند باید با مبانی علمی پذیرفته شده، قابل توجیه باشند. این شرط وسیله‌ای برای حذف طرح‌هایی است که احتمال کمی برای موفقیت دارند، به عنوان مثال آنها که از‌نظر متدولوژیک مناسب نیستند یا آنها که حتی در صورت موفقیت، احتمالاً نتایج ناچیزی تولید خواهند نمود. در صورت دعوت از بیماران برای شرکت در پروژه تحقیقاتی، حتی با وجود احتمال آسیب خیلی کم ، باید انتظار تولید دانش علمی قابل‌توجهی را داشته باشیم تا پروژه تایید شود.

  یکی از بحث انگیزترین الزامات پروژه‌های تحقیقات‌پزشکی این است که پروژه بطور کلی در سلامت و آسایش جامعه موثر باشد. معمولاً این نکته که پیشرفت دانش بخودی خود، ‌ارزشمند است و نیاز به توجیه بیشتری نیست باید در سطح گسترده‌ای پذیرفته شود. هرچند منابع موجود برای تحقیقات‌پزشکی بسیار ناکافی هستند، ارزش اجتماعی، بصورت ملاکی مهم در داوری برای حمایت مالی از پروژه درآمده است.

  هنگامی‌که شایستگی و اعتبار علمی و ارزش اجتماعی یک پروژه ثابت شد ضروریست که پژوهشگران مشخص کنند که آسیب وارده به سوژه‌های تحقیق بدون دلیل یا بی‌تناسب با منافع مورد ‌انتظار تحقیق که شاید حتی شامل سوژه‌های پژوهش نشود نباشد. خطر یا ریسک، همان احتمال ایجاد نتیجه‌ی بد (زیان) است و دو جزء دارد:

  1- احتمال رخداد یک زیان (از خیلی غیر محتمل تا خیلی محتمل)

  2- شدت زیان (از ناچیز تا ناتوانی شدید دایمی یا مرگ)

  اصل اول کد نورنبرگ می‌گوید: “ رضایت داوطلبانه‌ی آزمودنی کاملاً ضروری است.“ پاراگراف توضیحی در مورد این اصل در ادامه ملزم می‌کند که آزمودنی “ باید دانش و درک کافی از اجزای موضوعی که بخاطر آن وارد تحقیق شده است را داشته باشد تا او را قادر به تصمیم‌گیری آگاهانه و با فکر باز نماید. “

  ü رازداری

  همانند بیمارانی‌که مراقبتهای بالینی دریافت می‌کنند، افراد مورد تحقیق نیز حق حفظ حریم خصوصی در مورد اطلاعات مربوط به سلامتشان را دارند. برخلاف مراقبتهای بالینی، در تحقیق نیاز به افشا و اعلام اطلاعات سلامت شخصی افراد به دیگران از جمله مجامع علمی بزرگتر و حتی گاهی به کل جامعه وجود دارد. بخاطر حفظ حریم خصوصی، محققین باید اطمینان دهند که رضایت آگاهانه را از افراد مورد تحقیق به منظور استفاده از اطلاعات سلامت ایشان برای مقاصد پژوهشی کسب کرده‌اند، فلذا ضروریست که در مورد استفاده از اطلاعات به افراد بطور کامل گفته شود. طبق یک قانون کلی، اطلاعات باید غیرقابل شناسایی شده و ذخیره گشته و تحت شرایط ایمن منتقل شوند.

  نقش پزشک در ارتباط ‌پزشک- بیمار با نقش محقق در ارتباط محقق -آزمودنی متفاوت است، حتی اگر پزشک و محقق، یک نفر باشند. در چنین مواردی، نقش ‌پزشک باید مقدم باشد.

  لازم به توضیح نیست که گزارش درست نتایج تحقیق الزامی است.

  برای پیشگیری از اجرای تحقیقات غیراخلاقی، یا برای مقابله با آن پس از اجرا، هر کس از چنین اعمالی اطلاع یابد، ملزم به افشای این اطلاعات به مسئولین امر می باشد. کارآموزان تیم‌های تحقیقاتی همانند دانشجویان ، ممکن است در موارد تردید به تحقیقات غیراخلاقی، چون ممکن است خود را فاقد صلاحیت برای داوری اعمال محققین ارشد ببینند و یا احتمال تنبیه شدنشان را درنظر بگیرند به سختی واکنش نشان دهند. آنها حداقل باید از شرکت در تحقیقاتی که بطور وضوح برایشان غیراخلاقی بنظر می‌رسد، (به عنوان مثال دروغ گفتن به افراد مورد تحقیق و جعل داده ها) امتناع ورزند. در صورت مشاهده‌ی دیگران در حال انجام چنین کارهای غیراخلاقی، هر اقدامی که می‌توانند برای آگاه نمودن اولیای مربوطه، مستقیماً و یا بصورت بی نام، انجام دهند.

  راهنمای عمومی اخلاق در پژوهش

  در طبابت باید از پزشکی مبتنی بر شواهد استفاده شود. این شواهد از راه پژوهش به‌دست می‌آیند. بنابراین پیشرفت دانش پزشکی بر پژوهش مبتنی است. بخش بزرگی از پژوهشها برای رسیدن به نتایج معتبر، در نهایت باید بر روی انسان به انجام برسند . راهنمای عمومی اخلاق در پژوهشهای دارای آزمودنی انسانی در جمهوری اسلامی ایران، دربردارنده‌ی اصول و مقررات اخلاقی ‎ است که تمامی پژوهشگرانی که اقدام به پژوهش بر روی آزمودنیهای انسانی (که شامل داده ها یا مواد بدنی به دست آمده از انسانها نیز میشود) میکنند، و تمامی مدیران پژوهشی و کمیته‌ای اخلاق در پژوهش کشور، باید آن را مبنا و راهنمای عملکرد خود قرار دهند و تمامی تلاش خود را برای تضمین رعایت حداکثری آن در عملکرد پژوهشی خود - و تا جای ممکن دیگر پژوهشگران - به عمل آورند. این راهنما بر اساس اصول اخلاقی، به ویژه کرامت انسانی، مبانی و ارزشهای اسلامی و ملی تدوین یافته است. تقدم و تأخر بندهای این راهنما، بر اساس اهمیت نیست. این راهنما باید به صورت یک کل واحد دیده شود و هیچکدام از بندهای آن نباید بدون توجه کافی به مقدمه و سایر بندهای مرتبط تفسیر شود. هر پژوهشگر باید علاوه بر این راهنما، از دیگر قوانین و راهنماهای مرتبط که از سوی مراجع رسمی ابلاغ شده‌اند مانند راهنماهای اختصاصی اخلاق در پژوهش کشور آگاهی داشته باشد و آنها را رعایت کند .

  1. هدف اصلی هر پژوهش باید ارتقای سلامت انسانها توأم با رعایت کرامت و حقوق ایشان باشد .

  2. در پژوهش بر آزمودنی انسانی، سلامت و ایمنی فرد فرد آزمودنی ‎ ها در طول و بعد از اجرای پژوهش، بر تمامی مصالح دیگر اولویت دارد. هر پژوهشی که بر روی آزمودنی انسانی انجام میگیرد، باید توسط افرادی طراحی و اجرا شود که تخصص و مهارت بالینی لازم و مرتبط را داشته باشند. در کارآزماییهای بالینی بر روی بیماران یا داوطلبهای سالم نظارت پزشک دارای مهارت و دانش متناسب الزامی است .

  3. پژوهش بر انسان فقط در صورتی توجیه پذیر است که منافع بالقوه ی آن برای هر فرد آزمودنی بیشتر از خطرهای آن باشد. در پژوهشهای دارای ماهیت غیر درمانی، سطح آسیبی که آزمودنی در معرض آن قرار میگیرد نباید بیشتر از آنچه باشد که مردم عادی در زندگی روزمره‌ی خود با آن مواجه میشوند. حصول اطمینان از این امر برعهده‌ی طراحان، مجریان و همکاران پژوهش و تمامی شوراهای بررسی یا پایشکنندهی پژوهش از جمله کمیته‌ی اخلاق در پژوهش است .

  4. مواردی از قبیل سرعت، سهولت کار، راحتی پژوهشگر، هزینه‌ی پایینتر و یا صرفاً عملی بودن آن به هیچ وجه نباید موجب قرار دادن آزمودنی در معرض خطر یا زیان افزوده یا تحمیل هر گونه محدودیت اختیار اضافی به وی شود .

  5. قبل از آغاز هر پژوهش پزشکی ، باید اقدامات اولیه جهت به حداقل رساندن زیان احتمالی وارده به آزمودنیها و تامین سلامت آنها انجام گیرد .

  6. در کارآزمایی های بالینی دوسوکور که آزمودنی از ماهیت دارویی یا مداخله‌ای که برای وی تجویز شده بی‌اطلاع است، پژوهشگر باید تدابیر لازم جهت کمک‌رسانی به آزمودنی در صورت لزوم و در شرایط اضطراری را تدارک ببیند .

  7. اگر در حین اجرای پژوهش مشخص شود که خطرات شرکت در این پژوهش برای آزمودنیها بیش از فواید بالقوه‌ی آن است، باید آن پژوهش بلافاصله متوقف شود .

  8. طراحی و اجرای پژوهشهایی که بر روی آزمودنی انسانی انجام میگیرند، باید منطبق با اصول علمی پذیرفته شده بر اساس دانش روز و مبتنی بر مرور کامل منابع علمی موجود و پژوهشهای قبلی آزمایشگاهی، و در صورت لزوم، حیوانی مناسب باشد. مطالعات حیوانی باید با رعایت کامل اصول اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی انجام شوند .

  9. در پژوهشهای پزشکی که ممکن است به محیط زیست آسیب برسانند، باید احتیاط‌های لازم در جهت حفظ و نگهداری و عدم آسیب رسانی به محیط ریست انجام گیرد .

  10. هر پژوهشی باید بر اساس و منطبق بر یک طرحنامه (پروپوزال) به انجام برسد. در کارآزماییهای بالینی باید علاوه بر طرح نامه، دستورالعمل (پروتکل) نیز تهیه و ارائه شود. طرحنامه و دستورالعمل باید شامل تمامی اجزای ضروری باشد. از جمله بخش ملاحظات اخلاقی، اطلاعات مربوط به بودجه، حمایت کننده‌ها، وابستگی‌های سازمانی، موارد تعارض منافع بالقوه‌ی دیگر، مشوقهای شرکت کنندگان، پیش بینی درمان و یا جبران خسارت افراد آسیب دیده در پژوهش .در مواردی که لازم است رضایتنامه‌ی آگاهانه به‌صورت کتبی اخذ شود، فرم رضایتنامه باید تدوین و به طرحنامه پیوست شده باشد. پیش از تصویب یا تأیید طرحنامه از سوی کمیته‌ی مستقل اخلاق در پژوهش، نباید اجرای پژوهش شروع شود.

  11. کمیته‌ی اخلاق در پژوهش علاوه بر بررسی و تصویب طرحنامه و دستورالعمل، این حق را دارد که طرحها را در حین و بعد از اجرا را از نظر رعایت ملاحظات اخلاقی مورد پایش قرار دهد. اطلاعات و مدارکی که برای پایش از سوی کمیته‌ی اخلاق درخواست میشود، باید از سوی پژوهشگران در اختیار این کمیته گذاشته شود .

  12. انتخاب آزمودنیهای بالقوه از میان جمعیت بیماران یا هر گروه جمعیتی دیگر، باید منصفانه باشد، به‌نحوی که توزیع بارها (خطرات یا هزینه‌ها) و منافع شرکت در پژوهش، در آن جمعیت و کل جامعه، تبعیض‌آمیز نباشد .

  13. کسب رضایت آگاهانه و آزادانه در هر پژوهشی که بر روی آزمودنی انسانی اجرا میشود، الزامی است. این رضایت باید به شکل کتبی باشد. در مواردی که اخذ رضایت آگاهانهی کتبی غیر ممکن یا قابل صرفنظر باشد، باید موضوع با ذکر دلایل به کمیتهی اخلاق منتقل شود. در صورت تأیید کمیتهی اخلاق، اخذ رضایت کتبی قابل تعویق یا تبدیل به رضایت شفاهی یا ضمنی خواهد بود

  14. اگر در طول اجرای پژوهش تغییری در نحوه اجرای پژوهش داده شود یا اطلاعات جدیدی به دست آید که احتمال داشته باشد که بر تصمیم آزمودنی مبنی بر ادامه‌ی شرکت در پژوهش تاثیرگذار باشد، باید موضوع به اطلاع کمیته‌ی اخلاق رسانده شود و در صورت موافقت کمیته با ادامه‌ی پژوهش، مراتب به اطلاع آزمودنی رسانده شود و رضایت آگاهانه مجددا اخذ گردد .

  15. پژوهشگر باید از آگاهانه بودن رضایت اخذشده اطمینان حاصل کند. برای این منظور، در تمامی پژوهشهای پزشکی، اعم از درمانی و غیردرمانی، پژوهشگر موظف است فرد در نظر گرفته شده به عنوان آزمودنی را از تمامی اطلاعاتی که میتوانند در تصمیم‌گیری او مؤثر باشند، به‌نحو مناسبی آگاه سازد. این اطلاعات مشتملند بر: عنوان و اهداف پژوهش، طول مدت پژوهش، روشی که قرار است به‌کار گرفته شود (شامل احتمال تخصیص تصادفی به گروهمورد یا شاهد)، منابع تأمین بودجه، هر گونه تعارض منافع احتمالی، وابستگی سازمانی پژوهشگر، و فواید و زیانهایی که انتظار میرود مطالعه در بر داشته باشد. همچنین، هر آزمودنی باید بداند که میتواند هر لحظه که بخواهد از مطالعه خارج شود و باید دربارهی خطرات و زیانهای بالقوه‌ی ناشی از ترک زودرس پژوهش آگاه و پشتیبانی شود. پژوهشگر همچنین باید به تمامی سؤالات و دغدغه‌های این افراد، با حوصله و دقت پاسخ بدهد . این موارد باید در رضایتنامهی آگاهانه منعکس شود .

  16. پژوهشگر باید از آزادانه بودن رضایت اخذ شده اطمینان حاصل کند. رفتارهایی که به هر نحوی متضمن تهدید، اغوا، فریب و یا اجبار باشد موجب ابطال رضایت آزمودنی میشود . به فرد باید فرصت کافی برای مشاوره با افرادی که مایل باشد – نظیر اعضای خانواده یا پزشک خانواده - داده شود. همچنین، در پژوهشهایی که پژوهشگر مقام سازمانی بالاتری نسبت به آزمودنی داشته باشد، دلایل این شیوه‌ی جذب آزمودنی، باید توسط کمیته‌ی اخلاق تأیید شود، در این موارد شخص ثالث و معتمدی باید رضایت را دریافت کند .

  17. پژوهشگر ارشد مسؤول مستقیم ارائه ی اطلاعات کافی و به زبان قابل فهم برای آزمودنی ، اطمینان از درک اطلاعات ارائه شده، و اخذ رضایت آگاهانه است. در مواردی که بنا به دلیلی، نظیر زیاد بودن تعداد آزمودنیها، این اطلاع رسانی از طریق شخص دیگری انجام میگیرد، این پژوهشگر ارشد است که مسؤول انتخاب فردی آگاه و مناسب برای این کار و حصول اطمینان از تأمین شرایط مذکور در این بند است .

  18. در پژوهشهایی که از مواد بدنی (شامل بافتها و مایعات بدن انسان) یا داده هایی استفاده میشود که هویت صاحبان آنها معلوم یا قابل کشف و ردیابی است، باید برای جمع آوری، تحلیل، ذخیره ‎ سازی و یا استفاده‌ی مجدد از آنها رضایت آگاهانه گرفته شود. در مواردی که اخذ رضایت غیرممکن باشد یا اعتبار پژوهش را خدشه دار کند، میتوان در صورت بررسی مورد و تصویب کمیته‌ی اخلاق ، از داده ها یا مواد بدنی ذخیره شده، بدون اخذ رضایت آگاهانه استفاده کرد .

  19. عدم قبول شرکت در پژوهش، یا ادامه ندادن به همکاری، نباید هیچگونه تأثیری بر خدمات درمانی که در همان مؤسسه – نظیر بیمارستان – به فرد ارائه میشود، داشته باشد. این موضوع باید در فرایند اخذ رضایت آگاهانه، به آزمودنی اطلاع داده شود .

  20. در مواردی که آگاه کردن آزمودنی درباره ی جنب ه های از پژوهش باعث کاهش اعتبار پژوهش می شود، ضرورت اطلاع رسانی ناکامل از طرف پژوهشگر باید توسط کمیته ی اخلاق تأیید شود. بعد از رفع عامل این محدودیت، باید اطلاع رسانی کامل به آزمودنی انجام گیرد .

  21. برخی از افراد یا گروههایی از مردم، نظیر ناتوانان ذهنی، کودکان، جنین و نوزاد، بیماران اورژانسی، یا زندانیان که ممکن است به عنوان آزمودنی در پژوهش شرکت کنند، نمیتوانند برای دادن رضایت، آگاهی یا آزادی لازم را داشته باشند. این افراد یا گروهها آسیب پذیر دانسته میشوند و باید مورد حفاظت ویژه قرار گیرند .

  22. از گروههای آسیب پذیر هیچگاه نباید (به دلایلی چون سهولت دسترسی ) به عناون آزمودنی ترجیحی استفاده شود. پژوهش پزشکی با استفاده از گروهها یا جوامع آسیب پذیر تنها در صورتی موجه است که با هدف پاسخگویی به نیازهای سلامت و اولویتهای همان گروه یا جامعه طراحی و اجرا شود و احتمال معقولی وجود داشته باشد که همان گروه یا جامعه از نتایج آن پژوهش سود خواهد برد .

  23. در پژوهش بر روی گروههای آسیب پذیر، وظیفه ی اخذ رضایت آگاهانه مرتفع نمیشود. در مورد افرادی که سرپرست قانونی دارند، پژوهشگر موظف است که علاوه بر اخذ رضایت آگاهانه از سرپرست قانونی، متناسب با ظرفیت خود فرد، از وی رضایت آگاهانه اخذ کند. در هر حال، باید به امتناع این افراد از شرکت در پژوهش احترام گذاشته شود .

  24. اگر در حین اجرای پژوهش، آزمودنی دارای ظرفیت، ظرفیت خود را از دست بدهد یا آزمودنی فاقد ظرفیت، واجد ظرفیت شود، باید با توجه به تغییر حاصله، رضایت آگاهانه برای ادامه ی پژوهش از سرپرست قانونی یا خود فرد اخذ شود .

  25. پژوهشگر مسؤول رعایت اصل رازداری و حفظ اسرار آزمودنیها و اتخاذ تدابیر مناسب برای جلوگیری از انتشار آن است. همچنین، پژوهشگر موظف است که از رعایت حریم خصوصی آزمودنیها در طول پژوهش اطمینان حاصل کند. هرگونه انتشار داده ها یا اطلاعات به دست آمده از بیماران باید بر اساس رضایت آگاهانه انجام گیرد .

  26. هر نوع آسیب یا خسارت ناشی از شرکت در پژوهش باید بر طبق قوانین مصوب جبران خسارت شود. این امر باید در هنگام طراحی پژوهش لحاظ شده باشد. نحوه ی تحقق این امر ترجیحاً بهصورت پوشش بیمه های نامشروط باشد

  27. در پایان پژوهش، هر فردی که به عنوان آزمودنی به آن مطالعه وارد شده است، این حق را دارد که درباره ی نتایج مطالعه آگاه شود و از مداخلات یا روشهایی که سودمندیشان در آن مطالعه نشان داده شده است، بهره مند شود .

  28. پژوهشگران موظفند که نتایج پژوهشهای خود را صادقانه ، دقیق، و کامل منتشر کنند. نتایج، اعم از منفی یا مثبت، و نیز منابع تأمین بودجه، وابستگی سازمانی، و تعارض منافع – در صورت وجود – باید کاملاً آشکارسازی شوند. پژوهشگران نباید در هنگام عقد قرارداد انجام پژوهش، هیچ گونه شرطی را مبنی بر حذف یا عدم انتشار یافته هایی که از نظر حمایت کننده‌ی پژوهش مطلوب نیست، بپذیرند

  29. نحوه‌ی گزارش نتایج پژوهش باید ضامن حقوق مادی و معنوی تمامی اشخاص مرتبط با پژوهش، از جمله خود پژوهشگر یا پژوهشگران، آزمودنیها و مؤسسه ی حمایت کننده ی پژوهش باشد

  30. گزارشها و مقالات حاصل از پژوهشهایی که مفاد این راهنما را نقض کرده اند، نباید برای انتشار پذیرفته شوند .

  31. روش پژوهش نباید با ارزشهای اجتماعی، فرهنگی و دینی جامعه در تناقض باشد.

 تهیه و تنظیم : افشین فرهانچی - زهره رحیمی

  [1] WMA

  [2] Whistle blowing